بندر انزلی در سالهای اخیر شاهد رشد چشمگیر در عملیات بندری، ترانزیت کالا و توسعه زیرساختهای حیاتی بوده که جایگاه آن را به عنوان یک هاب لجستیکی کلیدی در کریدور شمال-جنوب تقویت کرده است. با این حال، علیرغم این پیشرفتها، چالشهای ساختاری به ویژه غیاب اتصال ریلی همچنان سایه سنگینی بر پتانسیل کامل این بندر راهبردی در دریای خزر افکنده است. این گزارش تحلیلی، ضمن بررسی دستاوردهای اخیر، به ریشهیابی موانع و ارائه چشماندازی برای آینده بندر انزلی میپردازد.
بندر انزلی، موتور محرکه تجارت خزر: رشد عملیاتی و چشماندازهای نو
بندر انزلی طی هشت ماهه سال جاری، با ثبت رشد ۵ درصدی در عملیات تخلیه و بارگیری، به مجموع یک میلیون و ۳۳۰ هزار تن کالا دست یافته است. این بندر استراتژیک در دریای خزر، به واسطه افزایش ظرفیت انبارش غلات و مخازن روغن، توسعه تجهیزات مدرن و پیادهسازی سیستمهای دیجیتال، توانسته سهم خود را در زنجیره تأمین شمال کشور به طرز قابل توجهی افزایش دهد. حسین یونسی، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان گیلان، ضمن تأکید بر نقش حیاتی بندر انزلی در واردات کالاهای اساسی و ترانزیت بینالمللی، از برنامههای توسعهای سازمان بنادر برای تقویت جایگاه این بندر به عنوان کانون لجستیکی منطقه خبر داده است.
جهش ترانزیتی و تثبیت نقش بندر انزلی در امنیت غذایی کشور
آمارها نشان میدهد بندر انزلی نه تنها در بخش عملیات کلی، بلکه در حوزههای تخصصی نیز پیشرفتهای چشمگیری داشته است:
رشد ۱۷۰ درصدی ترانزیت: حجم ترانزیت کالا از بندر انزلی در هشت ماهه اخیر به ۹۲ هزار تن رسیده که نشاندهنده یک جهش بیسابقه و تقویت نقش این بندر در کریدور شمال-جنوب (INSTC) است. این کریدور به دلیل کاهش زمان و هزینه حملونقل، از اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی بالایی برخوردار است.
پشتیبانی از امنیت غذایی: بندر انزلی با تخلیه ۵۱۴ هزار و ۵۴۴ تن غلات (۱۷ درصد از کل واردات بنادر شمالی) و سهم ۸ درصدی از واردات ۶۷۱ هزار تن روغن خام خوراکی کشور، به یکی از نقاط اتکای شبکه امنیت غذایی ایران تبدیل شده است. برنامههای توسعهای سازمان بنادر نیز بر افزایش ظرفیت نگهداری غلات از ۲۰۸ هزار تن فعلی به ۳۶۹ هزار تن در آینده و افزایش مخازن روغن خام از ۵۶ هزار تن به ۸۲ هزار تن متمرکز است.
رشد صادرات: صادرات کالا به کشورهای CIS با ارسال ۳۸۷ هزار تن، رشد ۱۴ درصدی را تجربه کرده که عمده آن شامل سیمان، مواد معدنی، محصولات شیمیایی و مصالح ساختمانی است.
افزایش فعالیت دریایی: ورود ۴۳۵ فروند شناور و جابهجایی ۲۱۸۴ TEU کانتینر، از افزایش چشمگیر حجم مبادلات دریایی منطقه حکایت دارد.
سرمایهگذاریهای هوشمند و خصوصی در بندر انزلی: گامی به سوی بندر نسل سوم
تحولات فناورانه و جذب سرمایه، دو ستون اصلی توسعه مدرن بندر انزلی بودهاند. بخش خصوصی در دهه اخیر با سرمایهگذاری در قالب قراردادهای BOT و BOLT، نقش محوری در افزایش ظرفیت انبارها، ساخت سیلوهای غلات، توسعه مخازن روغن و تجهیز اسکلهها ایفا کرده است. این سرمایهگذاریها به تسریع فرآیندهای تخلیه و بارگیری و توسعه پایانههای تخصصی کمک شایانی کرده است.
همزمان، هوشمندسازی در بندر انزلی با استقرار سامانههایی چون PMIS (سامانه یکپارچه خدمات بندری)، پنجره واحد E-Port و سامانه مدیریت ترافیک دریایی VTS و AIS شتاب گرفته است. این اقدامات، در کنار اتوماسیون سیلوها، کنترل برخط مخازن و نوبتدهی الکترونیکی کامیونها، زمان عملیات را کاهش و خطای انسانی را به حداقل رساندهاند. با این حال، بندر انزلی برای دستیابی به استانداردهای کامل «بندر نسل سوم» (که شامل یکپارچگی کامل سیستمهای اطلاعاتی، استفاده گسترده از اینترنت اشیا (IoT)، و تمرکز بر پایداری زیستمحیطی است)، نیازمند تکمیل زیرساختهایی مانند فیبر نوری در تمام محوطهها و یکپارچگی کامل با سامانههای گمرکی و سایر دستگاههای همکار است.
چالش اصلی توسعه بندر انزلی: سایه سنگین غیبت اتصال ریلی
با وجود تمامی دستاوردها و برنامههای توسعهای، بندر انزلی با مجموعهای از چالشهای بنیادین روبروست که میتواند سد راه رشد آتی آن شود. مهمترین این چالشها عبارتند از:
نبود اتصال ریلی: مهمترین محدودیت بندر انزلی، عدم اتصال به شبکه ریلی سراسری است. این نقص استراتژیک، نه تنها مزیت رقابتی بندر را در مقایسه با بنادر متصل به ریل (مانند بندر امیرآباد) کاهش میدهد، بلکه هزینههای حملونقل پسکرانه را افزایش داده و سرعت خروج و ورود کالا را کند میکند. اتصال ریلی برای یک بندر مدرن، به معنای بهرهوری بالاتر، کاهش آلودگی زیستمحیطی، و امکان جابهجایی حجم عظیمی از کالاها با هزینهای به مراتب کمتر است.
محدودیت اراضی پسکرانه: کمبود زمینهای پشتیبانی و محدودیتهای توسعه در کرانه جنوبی دریای خزر، امکان ساخت پایانههای جدید یا پارکهای لجستیکی گسترده را دشوار کرده و پتانسیل توسعه فیزیکی بندر انزلی را محدود میسازد.
فرسودگی تجهیزات: بخشی از جرثقیلهای ساحلی و تجهیزات تخلیه و بارگیری در برخی اسکلهها نیازمند نوسازی و ارتقاء به منظور افزایش کارایی و کاهش زمان توقف شناورها هستند.
چالش رقابت با بنادر منطقهای: بنادر رقیب در دریای خزر مانند آکتائو (قزاقستان)، ترکمنباشی (ترکمنستان) و حتی باکو (آذربایجان) با سرمایهگذاریهای سنگین در حال افزایش سهم خود از کریدورهای شمالی هستند و این امر، رقابت را برای بندر انزلی سختتر میکند.
مزیتهای رقابتی بندر انزلی در کریدور شمال-جنوب
با این حال، بندر انزلی همچنان از مزیتهای رقابتی فراوانی برخوردار است. موقعیت جغرافیایی آن در کوتاهترین مسیر دریایی خزر، دسترسی سریع به بازارهای کشورهای CIS و قفقاز را فراهم میآورد که آن را به یک نقطه راهبردی در تجارت با روسیه، آذربایجان و قزاقستان تبدیل کرده است. تمرکز بر جابهجایی کالاهای اساسی و همجواری با منطقه آزاد انزلی نیز همافزاییهای عملیاتی و لجستیکی قابل توجهی ایجاد کرده است. روند رو به رشد سرمایهگذاری خصوصی در توسعه سیلوها و پایانههای تخصصی، نیز امکان مدیریت حجم بیشتری از کالاهای حساس را فراهم آورده است.
در مجموع، بندر انزلی با وجود رشد شاخصهای عملیاتی و توسعه زیرساختها، در تقاطع فرصتها و چالشها قرار دارد. تبدیل این بندر به یک هاب لجستیکی تمامعیار در شمال کشور، به طور مستقیم به توانایی مدیران و برنامهریزان در رفع موانع کلیدی، به ویژه تأمین اتصال ریلی و توسعه زیرساختهای پسکرانهای، بستگی خواهد داشت. بدون حل این چالشها، پتانسیل عظیم بندر انزلی برای ایفای نقش محوری در تجارت اوراسیا، همچنان در سایه باقی خواهد ماند.
مطالب مرتبط
- واشنگتن با اعطای معافیت شش ماهه، وزن ژئوپلیتیکی بندر چابهار را رسماً به رسمیت شناخت
- جزایر جنوبی ایران؛ سرمایههای ژئوپلیتیک کشور در انتظار برنامهریزی جامع و تحولآفرین هستند
- رونق عملیات و نوسازی دیجیتال در بندر انزلی؛ چالش اتصال ریلی همچنان مانع بزرگی است
- همکاری سهجانبه برای مقابله با بحران پسماندهای پلاستیکی دریایی در سواحل ایران آغاز شد