جزایر جنوبی ایران، گنجینههای استراتژیکی در پهنه خلیج فارس و دریای عمان، با وجود ظرفیتهای بیشمار اقتصادی، گردشگری و نظامی، سالهاست که در حاشیه سیاستگذاریهای کلان توسعهای کشور قرار گرفتهاند. این مجموعه ارزشمند، که میتوانستند ستون فقرات اقتصاد دریامحور کشور را تشکیل دهند، به دلیل فقدان یک برنامه جامع و زیرساختهای پایدار، به فرصتهای از دست رفته و «جزایر بیپل» بدل شدهاند. راهکار اصلی برای بهرهبرداری از این پتانسیل عظیم، تدوین و اجرای یک طرح آمایش سرزمینی و برنامه ملی توسعه جزایر است.
ظرفیتهای بیبدیل جزایر ایران؛ پتانسیلهای مغفول مانده
ایران با بیش از ۳۰۰ جزیره در آبهای نیلگون خلیج فارس و دریای عمان، از موقعیت ژئوپلیتیکی بینظیری برخوردار است. دستکم ۴۳ جزیره از این مجموعه دارای اهمیت ویژهای در ابعاد اقتصادی، گردشگری، نظامی و ترانزیتی هستند. جزایر ایران، نظیر قشم، کیش، ابوموسی، تنبهای کوچک و بزرگ، هندورابی، لارک و هرمز، هر یک به تنهایی میتوانند قطبهای توسعهای قدرتمندی باشند. پتانسیلهای این جزایر شامل:
اقتصاد دریایی: موقعیت ممتاز برای توسعه بنادر تجاری، مراکز سوخترسانی و خدمات دریایی، شیلات و آبزیپروری.
گردشگری: سواحل بکر، فرهنگ بومی غنی، جاذبههای طبیعی منحصربهفرد و پتانسیل اکوتوریسم.
امنیت و دفاع: تقویت مرزهای آبی کشور و ایجاد عمق استراتژیک دفاعی.
با این حال، این ظرفیتهای گرانبها در سایه بیتوجهی مزمن، بدون بهرهبرداری کامل باقی ماندهاند.
چالشهای توسعه در جزایر ایران؛ از نبود زیرساخت تا مهاجرت معکوس
یکی از مهمترین موانع در مسیر توسعه جزایر ایران، شکاف عمیق زیرساختی است. جزایر مهمی مانند قشم و کیش، با وجود حجم بالای مبادلات و گردشگر، همچنان فاقد یک پل ارتباطی پایدار با سرزمین اصلی هستند. پروژه پل خلیج فارس که میتوانست قشم را به کانون ترانزیت منطقهای تبدیل کند، سالهاست در پیچ و خم تصمیمگیریهای اجرایی به بنبست خورده است. این در حالی است که بنادر و جزایر رقیب در منطقه، مانند فجیره، صلاله و جبل علی، با بهرهگیری از جزایر کوچک خود به هابهای تجاری و لجستیکی قدرتمندی تبدیل شدهاند، در حالی که جزایر استراتژیک ایرانی از یک نقشه راه تجاری یا ترانزیتی مشخص بیبهرهاند.
علاوه بر این، نبود امکانات رفاهی و خدمات عمومی مناسب، موجب مهاجرت معکوس از بسیاری از جزایر شده است. مرزنشینان بومی از ابتداییترین خدمات درمانی، آموزشی و حمل و نقل محروم هستند و نبود مدارس و مراکز درمانی مجهز، توسعه مدنی و حفظ جمعیت در این مناطق را به حاشیه رانده است. این موضوع علاوه بر پیامدهای اجتماعی، پیامدهای امنیتی و ژئوپلیتیکی نیز در پی دارد.
فقدان برنامه جامع ملی؛ ریشه اصلی مهجوریت جزایر ایران
تحلیل وضعیت کنونی نشان میدهد که یکی از ریشههای اصلی مهجوریت جزایر ایران، فقدان یک برنامه جامع و بلندمدت است. از سال ۱۳۸۰ تاکنون، جزایر کشور در حاشیه اسناد بالادستی و برنامههای توسعهای باقی ماندهاند. فقدان یک «برنامه ملی توسعه جزایر» که تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیستمحیطی و امنیتی را دربرگیرد، به پراکندگی پروژهها و نبود همافزایی در اقدامات دولتی و بخش خصوصی منجر شده است. این پراکندگی، مانع از شکلگیری یک هویت توسعهای منسجم برای این مناطق شده و بهرهوری از سرمایهگذاریها را کاهش داده است.
نقشه راه پیشنهادی برای رونق پایدار جزایر ایران و شکوفایی اقتصاد دریایی
برای برونرفت از وضعیت کنونی و تبدیل جزایر ایران به کانونهای توسعه پایدار دریایی، تدوین و اجرای یک برنامه جامع ملی ضروری است. پیشنهادهای راهبردی برای تحقق این هدف عبارتند از:
طراحی طرح آمایش سرزمینی جزایر: این طرح باید به گونهای باشد که جزایر را به کانونهای توسعه پایدار دریایی، با تمرکز بر ظرفیتهای بومی هر جزیره، تبدیل کند.
تشکیل ستاد ملی توسعه جزایر: این ستاد باید با اختیارات فرابخشی و حضور نمایندگان وزارتخانهها و سازمانهای کلیدی، تمامی اقدامات مرتبط با جزایر را هماهنگ و راهبری کند.
ارائه مشوقهای اقتصادی: برای جذب سرمایهگذاران و حمایت از ساکنان، مشوقهایی نظیر معافیتهای مالیاتی و تسهیلات بانکی ویژه باید در نظر گرفته شود.
توسعه زیرساختهای حملونقل: ایجاد و توسعه خطوط منظم حملونقل دریایی و هوایی، و احداث فرودگاههای سبک در جزایر استراتژیک، میتواند به بهبود دسترسی و اتصال این مناطق کمک کند.
استفاده از فناوریهای نوین: اجرای پایلوت فناوریهایی مانند آب شیرینکنهای خورشیدی و نیروگاههای بادی کوچک، به منظور تأمین انرژی و آب پایدار برای جزایر.
تقویت ظرفیتهای دفاعی و امنیتی: با رویکرد بازدارنده و حفظ حاکمیت ملی بر مرزهای آبی کشور.
برندینگ فرهنگی و گردشگری: معرفی جذابیتهای هر جزیره در رسانههای دیجیتال و تدوین بستههای گردشگری متنوع.
تهیه اطلس جامع جزایر: این اطلس باید شامل دادههای دقیق و بهروز برای راهنمایی سیاستگذاران و سرمایهگذاران باشد.
جزایر جنوبی ایران نه تنها مرزهای طبیعی کشور، بلکه سرمایههای ژئوپلیتیکی هستند که نقش حیاتی در آینده اقتصاد و امنیت ملی ایفا میکنند. تا زمانی که این جزایر به عنوان کانونهای توسعهای راهبردی دیده نشوند، همچنان در حاشیه باقی خواهند ماند. تلفیق نگاه ژئوپلیتیک با توسعه پایدار، کلید بازگرداندن این مناطق به جایگاه واقعی خود در نقشه راه ایران دریایی است.
مطالب مرتبط
- رونق عملیات و نوسازی دیجیتال در بندر انزلی؛ چالش اتصال ریلی همچنان مانع بزرگی است
- اهمیت استانداردهای صنایع دریایی در توسعه پایدار کشور با برگزاری نخستین کنفرانس تخصصی برجسته میشود
- بندر شهید بهشتی چابهار با عبور از مرز ۱۰۰ هزار TEU در عملیات کانتینری، رکورد تاریخی جدیدی ثبت کرد
- بندر شهید بهشتی چابهار با عبور از مرز ۱۰۰ هزار TEU در عملیات کانتینری، رکورد تاریخی جدیدی ثبت کرد