شرق ایران، منطقهای با پتانسیلهای فراوان اقتصادی و ژئوپلیتیکی، مدتهاست در انتظار گشایش دروازههای تجاری خود به بازارهای جهانی است. در این میان، کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون به عنوان یک شریان حیاتی، نویدبخش تحولی عمیق در ساختار اقتصادی و تجاری این منطقه و حتی فراتر از مرزها است. این مسیر استراتژیک نه تنها برای ایران، بلکه برای کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه و افغانستان، حکم یک راه نجات اقتصادی را دارد.
کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون؛ پیوند اقیانوس به قلب آسیا
این کریدور از بندر اقیانوسی چابهار در جنوب سیستان و بلوچستان آغاز شده و پس از عبور از شهرهای کلیدی مانند زاهدان، بیرجند و تایباد، به پایانه مرزی دوغارون در خراسان رضوی میرسد. مرز دوغارون به تنهایی پرترددترین گذرگاه رسمی ایران با افغانستان است و روزانه شاهد عبور صدها کامیون برای جابهجایی کالا است. اهمیت این شاهراه زمانی مضاعف میشود که در نظر بگیریم افغانستان و پنج کشور آسیای میانه شامل ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان، همگی فاقد دسترسی مستقیم به آبهای آزاد هستند و برای تجارت جهانی، وابستگی شدیدی به مسیرهای ترانزیتی منطقهای دارند. بندر چابهار با موقعیت استراتژیک خود در دهانه اقیانوس هند و معافیت از تحریمهای بینالمللی، کوتاهترین، ارزانترین و امنترین گزینه برای اتصال این کشورها به بازارهای جهانی است. تکمیل و فعالسازی کامل کریدور چابهار-دوغارون به معنای ایجاد یک مسیر ترانزیتی شمال-جنوب جدید در شرق کشور است که کشورهای آسیای میانه را نیز از طریق دریای عمان به خلیج فارس، دریای سرخ، کانال سوئز و در نهایت اروپا و آفریقا متصل میکند.
مزایای بیرقیب اقتصادی و ژئوپلیتیکی کریدور شرق
این کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون نسبت به مسیرهای رقیب، مانند بندر کراچی پاکستان یا مسیرهای خزر-ولگا-بالتیک روسیه، مزایای آشکاری دارد. تحلیلگران اقتصاد بینالملل به چندین نکته کلیدی اشاره میکنند:
کاهش چشمگیر مسافت: طول مسیر ترانزیتی از طریق این کریدور، حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد کوتاهتر از مسیر پاکستان است که منجر به کاهش زمان و هزینه حملونقل میشود.
امنیت بالاتر: دوری از مناطق ناآرام بلوچستان پاکستان، تضمینکننده امنیت بیشتر برای کالاها و رانندگان است.
مصونیت از تحریمها: معافیت بندر چابهار از تحریمهای بینالمللی، یک مزیت منحصربهفرد برای جذب سرمایه و تسهیل تجارت است.
این مزایا موجب شده تا کشورهایی چون هند، بیش از یک میلیارد دلار در توسعه فاز اول بندر چابهار سرمایهگذاری کنند. هدف اصلی هند، دور زدن پاکستان و دسترسی مستقیم به بازارهای افغانستان و آسیای میانه از طریق همین مسیر است. در صورت تکمیل زیرساختهای ریلی و جادهای، ایران میتواند سالانه بین ۸ تا ۱۲ میلیون تن کالا از این مسیر ترانزیت کند که در شرایط خوشبینانه تا ۲۰ میلیون تن نیز قابل افزایش است. این حجم ترانزیت با احتساب عوارض ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلاری به ازای هر تن، درآمد ارزی پایداری بین یک تا دو میلیارد دلار در سال برای ایران به ارمغان میآورد؛ درآمدی که بدون نیاز به فروش نفت خام و آسیبپذیر در برابر نوسانات جهانی، اقتصاد کشور را تقویت خواهد کرد.
موانع پیش روی شکوفایی کامل کریدور چابهار-دوغارون
با وجود پتانسیلهای عظیم، کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون هنوز به ظرفیت واقعی خود دست نیافته است. مهمترین چالشها عبارتند از:
ناتمام ماندن خط آهن شرق: این پروژه حیاتی که قرار بود تا سال ۱۴۰۴ به بهرهبرداری برسد، به دلیل مشکلات تأمین مالی و تحریمها، پیشرفت بسیار کندی داشته است. در حال حاضر، کل مسیر به صورت جادهای طی میشود که علاوه بر افزایش زمان حملونقل، به فرسودگی ناوگان و تحمیل هزینههای بالای سوخت میانجامد.
زیرساختهای ناکافی گمرکی و لجستیکی: گمرکات و پایانه مرزی دوغارون همچنان با کمبود فضای انبار، تجهیزات مدرن تخلیه و بارگیری، و فرآیندهای کاغذی دستوپنجه نرم میکنند. این کمبودها باعث شده تا بخش قابل توجهی از کالاهای ترانزیتی افغانستان در سالهای اخیر به سمت بندر کراچی پاکستان یا حتی بندر ترکمنباشی ترکمنستان منحرف شود.
این چالشها ضرورت توجه بیشتر و برنامهریزی جامعتر را برای بهرهبرداری حداکثری از این فرصت استثنایی نشان میدهد.
چشمانداز آینده و راهگشایی کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون
برای تحقق چشمانداز روشن کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون، ایران نیازمند جذب سرمایهگذاری خارجی، به ویژه از سوی شرکای استراتژیک مانند هند و چین، و همچنین تخصیص بودجه داخلی کافی است. تکمیل خط آهن این کریدور تا افق ۱۴۱۰ و همزمان، ارتقاء زیرساختهای گمرکی و لجستیکی، میتواند این مسیر را به سرعت به یکی از پردرآمدترین شریانهای اقتصادی کشور تبدیل کند.
نتایج فعالسازی کامل این کریدور فراتر از درآمدهای ترانزیتی خواهد بود:
ایجاد اشتغال: هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم در استانهای سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی ایجاد میشود.
رونق مناطق مرزی: مناطق محروم مرزی به کانونهای رونق اقتصادی تبدیل خواهند شد.
تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی: این مسیر میتواند جایگاه ایران را در رقابتهای منطقهای با کشورهایی نظیر پاکستان و ترکیه تقویت کند.
در شرایطی که اقتصاد ایران با چالشهای تحریم و وابستگی به نفت روبروست، کریدور ترانزیتی چابهار-دوغارون فرصتی استثنایی برای گشودن قفل بسیاری از مشکلات با کلید ترانزیت فراهم میآورد. این شاهراه شرقی میتواند به تدریج جایگزین بخشی از درآمدهای نفتی از دست رفته شود و تعادل تجاری منطقهای را به نفع ایران تغییر دهد. احیای جایگاه ایران به عنوان چهارراه تجارت بینالمللی در "جاده ابریشم جدید"، تنها با اراده سیاسی قوی و برنامهریزی دقیق امکانپذیر است.
مطالب مرتبط
- پیگیریهای کمیسیون عمران برای تکمیل کریدور ارس؛ شاهرگ ترانزیتی ایران از خلیج فارس تا دریای سیاه
- رئیسجمهور پزشکیان توسعه حمل و نقل عمومی را وظیفه اصلی دولت دانست و خواستار پیگیری مستمر رسانهها شد
- بارش شدید برف و مه غلیظ در گردنه چری کوهرنگ؛ راهداری چهارمحال و بختیاری رانندگان را به احتیاط فراخواند
- افزایش ۳۶ درصدی تردد خودروها در جادههای اصفهان: تحلیل آماری چالشهای ترافیکی آبان ماه