در نیمه نخست سال جاری، ۱۰ هزار و ۴۱۴ نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست داده و بیش از ۲۰۲ هزار نفر نیز مصدوم شدهاند؛ آماری که حکایت از افزایش ۳.۳ درصدی تلفات و ۱.۲ درصدی مصدومان نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. این ارقام هشداردهنده، ایران را در میان کشورهای با آمار بالای تلفات جادهای قرار داده و نشان میدهد بحران تصادفات رانندگی فراتر از یک خطای فردی، به یک معضل ساختاری و چندوجهی تبدیل شده است که نیازمند بازنگری جدی در تمامی ابعاد است. این گزارش به بررسی عوامل اصلی این فاجعه روزمره، از وضعیت ایمنی خودروها و زیرساختهای جادهای گرفته تا چالشهای فرهنگی و نظارتی میپردازد.
روند صعودی تصادفات رانندگی: آمارها چه میگویند؟
تازهترین دادههای اورژانس کشور از ثبت ۷ هزار و ۳۰۴ حادثه ترافیکی در هفت ماهه نخست سال جاری خبر میدهد که نسبت به سال گذشته، افزایش چشمگیر ۱۱ درصدی را نشان میدهد. این بدان معناست که به طور متوسط، هر روز ۳۴ مورد تصادف رانندگی در کشور رخ میدهد. این آمار نه تنها گویای افزایش فراوانی حوادث است، بلکه نشان میدهد سهم آسیبهای ترافیکی در کل ماموریتهای اورژانس نیز با ۲ درصد رشد، به ۲۰ درصد رسیده است. شهریور ماه ۱۴۰۴ با ثبت ۲ هزار و ۶۴ مورد فوت، مرگبارترین ماه در سالهای اخیر بوده و زنگ خطر جدی را برای مسئولان و شهروندان به صدا درآورده است.
تمرکز جغرافیایی و زمانی حوادث ترافیکی در ایران
بررسیهای آماری نشان میدهد که تصادفات رانندگی عمدتاً در ساعات شلوغی عصرگاهی، یعنی بین ساعت ۱۶ تا ۲۰، به وقوع میپیوندند. این بازه زمانی که با خستگی رانندگان و افزایش حجم تردد همزمان است، ریسک بروز حادثه را به شدت بالا میبرد. از نظر جغرافیایی، استانهای تهران، خراسان رضوی و فارس در صدر آمار بیشترین حوادث ترافیکی قرار دارند. تهران با هزار و ۶۷۶ ماموریت امدادی، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. در بخش تلفات، پایتخت با ۱۸۳ فوتی در صدر قرار دارد و پس از آن استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان رتبههای بعدی را به خود اختصاص دادهاند. این تمرکز جغرافیایی نه تنها بیانگر ترافیک سنگین در این مناطق است، بلکه ضعفهای ساختاری در ایمنی جادهای و مدیریت ترافیک را نیز برجسته میسازد. جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران، با ابراز نگرانی از افزایش ۴۷ درصدی جانباختگان در تهران طی هفت ماه نخست امسال، این وضعیت را "غیرقابل قبول" دانسته است.
ریشههای بحران: عوامل انسانی، خودرو و زیرساخت در تصادفات رانندگی
کارشناسان معتقدند تصادفات رانندگی پدیدهای پیچیده است که به سه عامل اصلی مرتبط میشود: فرهنگ رانندگان، وضعیت ایمنی خودروها و کیفیت زیرساختهای جادهای. متأسفانه، هر سه مولفه در ایران با چالشهای جدی روبرو هستند:
خطای انسانی و رفتارهای پرخطر: طبق اعلام وزارت بهداشت، حدود ۸۰ درصد تصادفات به خطاهای انسانی نسبت داده میشود. مفاهیمی چون "میکرو اسلیپ" (خواب لحظهای مغز در حین رانندگی) و خستگی مفرط، به همراه رفتارهای پرخطر مانند سرعت و سبقت غیرمجاز، از مهمترین عوامل انسانی در بروز سوانح هستند. رعایتنکردن فرهنگ صحیح رانندگی و "زرنگبازی" در خیابانها، به نوعی به هنجاری خطرناک تبدیل شده است.
ایمنی خودروها و عدم اجرای استانداردها: گزارشهای متعدد، از جمله پژوهشهای مرکز تحقیقات مجلس، نشان میدهد که پلتفرمهای قدیمی و عدم وجود تستهای استاندارد ایمنی (مانند Crash Test) برای خودروهای داخلی، سهم عمدهای در افزایش تلفات و جراحات دارند. تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا، بر نقش حیاتی خودرو در پیشگیری از تصادف و حفاظت از سرنشینان تاکید کرده و نقص ایمنی خودروهای داخلی را مشکلی جدی میداند.
زیرساختهای جادهای و مهندسی ترافیک: وجود نقاط حادثهخیز، نقص در سیستمهای نظارتی هوشمند و ضعف در طراحی جادهها از دیگر عوامل مهم هستند. تأخیر در اجرای مصوباتی مانند "سامانه ملی ثبت و مدیریت لحظهای تصادفات" و نقص در عملکرد دوربینهای کنترل سرعت، بازدارندگی قوانین را کاهش داده است. نکته قابل تامل اینکه ۶۰ درصد از تصادفات رانندگی در ۳۰ کیلومتری ورودی شهرها رخ میدهد که نشاندهنده لزوم افزایش نظارت و ایجاد امکانات استراحت در این نقاط است.
پویش "نه به تصادف" و چالشهای راهبردی
پویش ملی "نه به تصادف" که با هدف فرهنگسازی و کاهش تلفات رانندگی آغاز شد، گام مثبتی در جهت آگاهیبخشی بوده است. وزارت بهداشت با برجستهکردن این حقیقت که بخش قابل توجهی از قربانیان حوادث ترافیکی افراد ۵ تا ۳۵ ساله هستند و تعداد معلولان ناشی از تصادفات گاه تا ۱۰ برابر فوتیهاست، توانسته مسئله تصادفات رانندگی را بار دیگر در مرکز توجه قرار دهد. با این حال، کارشناسان اذعان دارند که این پویش در فاز اولیه خود عمدتاً بر آگاهیبخشی متمرکز بوده و هنوز به تغییرات ساختاری عمیق در ایمنی جادهای و کیفیت خودروها منجر نشده است. بی اعتمادی اجتماعی و باور شهروندان به اینکه تا زمانی که کیفیت خودروها و زیرساختها اصلاح نشود، نمیتوان تنها از مردم انتظار رعایت داشت، از چالشهای اصلی این پویش است. تدوین نظام رتبهبندی ایمنی خودروها و الزام دستگاهها به تبادل داده برای راهاندازی سامانه ملی مدیریت تصادفات، از جمله برنامههایی است که برای تحقق اهداف بلندمدت این پویش ضروری به نظر میرسد.
ابعاد اجتماعی و فرهنگی تصادفات: چرا ایران در وضعیت بحرانی است؟
حسین ایمانی جاجرمی، جامعهشناس، تصادفات رانندگی را یک مسئله بینالمللی با ابعاد عمیق اجتماعی و فرهنگی میداند. او با مقایسه سالانه ۲۰ هزار کشته ناشی از حوادث ترافیکی با تلفات جنگ تحمیلی در طول یک دهه، بر کمتوجهی به ابعاد انسانی و اجتماعی این فاجعه تاکید میکند. به گفته او، "افسانه خودرو" در ایران که آن را نمادی از قدرت و جایگاه اجتماعی میداند، به همراه "بینظمی هنجاری" و ضعف در اجرای قوانین، زمینه را برای رفتارهای پرخطر و تهاجمی در رانندگی فراهم کرده است. کمبود نیروی پلیس، ناکارآمدی دوربینهای ترافیکی و عدم اولویتبندی صحیح در سیاستگذاریهای کلان، باعث شده خیابانها به "میدان نبرد" تبدیل شوند. ایمانی جاجرمی تاکید میکند که مشکل اصلی کاهش تصادفات رانندگی، کمبود اطلاعات نیست، بلکه نیازمند سرمایهگذاری، مطالعات دقیق روانشناختی و جامعهشناختی، و اصلاحات نهادی عمیق است. تغییر فرهنگ خودرو محوری و تمرکز بر توسعه حمل و نقل عمومی، در کنار ارتقای ایمنی و نظارت، راهکاری اساسی برای خروج از این وضعیت بحرانی خواهد بود.
مطالب مرتبط
- راهداری استان تهران ۱۵۰ میلیارد ریال برای ایمن سازی جادههای روستایی فیروزکوه تخصیص داد
- همدان گام بزرگی در ایمن سازی راه های خود برداشت؛ نوسازی گسترده تابلوها و گاردریلها در ۵۴۴۶ کیلومتر
- روشنایی جاده خرمشهر به اهواز ایمنی مسیر حیاتی جنوب کشور را تا پایان سال متحول میکند
- آزادراه اصفهان-شیراز با آمادگی کامل به استقبال فصل سرما میرود