مقدمه
بندر انزلی، دروازه حیاتی ایران به دریای خزر و کشورهای حوزه CIS، در سالهای اخیر شاهد رشد چشمگیری در شاخصهای عملیاتی خود بوده است. توسعه ظرفیتهای انبارش غلات و مخازن روغن، بهکارگیری تجهیزات نوین و پیشرفت در پروژههای هوشمندسازی، جایگاه این بندر را در زنجیره تأمین شمال کشور و کریدور بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) تقویت کرده است. با وجود این دستاوردهای قابل توجه، چالشهای زیرساختی بهویژه فقدان اتصال ریلی مستقیم و محدودیتهای توسعه اراضی پسکرانه، همچنان سایه بر پتانسیل کامل بندر انزلی افکنده و دستیابی به رشد شتابدار را با موانعی روبهرو کرده است. این وضعیت، لزوم توجه بیشتر به سرمایهگذاریهای پایدار و یکپارچهسازی شیوههای حملونقل را برجسته میسازد.
بندر انزلی در مسیر توسعه و تحول: گامهای استراتژیک در تجارت دریای خزر
بندر انزلی طی هشت ماهه اخیر سال جاری، با رشد قابل ملاحظه ۵ درصدی در عملیات تخلیه و بارگیری، به یک میلیون و ۳۳۰ هزار تن کالا دست یافته است. این بندر، که در قلب تجارت دریایی خزر قرار دارد، به کانون اصلی مبادلات منطقهای تبدیل شده و با تمرکز بر حملونقل دریامحور، نقش استراتژیک خود را در کریدورهای ترانزیتی تثبیت کرده است. حسین یونسی، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان گیلان، این آمار را نشانه روشنی از پویایی و ظرفیتهای فزاینده بندر انزلی در تقویت جایگاه ایران در منطقه اوراسیا دانست.
جهش واردات کالاهای اساسی و ترانزیت در بندر انزلی؛ تثبیت نقش حیاتی
بندر انزلی به عنوان یکی از ستونهای امنیت غذایی کشور، سهم ۱۷ درصدی از واردات غلات (معادل ۵۱۴ هزار و ۵۴۴ تن) و حدود ۸ درصدی از واردات روغن خام خوراکی کشور را در هشت ماهه نخست سال مالی بر عهده داشته است. این ارقام نشاندهنده اهمیت استراتژیک بندر انزلی در تامین نیازهای حیاتی کشور است. در حوزه صادرات، با ارسال ۳۸۷ هزار تن کالا به کشورهای CIS و ثبت رشد ۱۴ درصدی، اقلامی چون سیمان، مواد معدنی، محصولات شیمیایی و مصالح ساختمانی نقش کلیدی ایفا کردهاند. همچنین، ترانزیت کالا از این بندر با جهشی بیسابقه ۱۷۰ درصدی به ۹۲ هزار تن رسیده و ورود ۴۳۵ فروند شناور و جابجایی ۲۱۸۴ TEU کانتینر، حاکی از رونق فعالیتهای دریایی و ترابری در منطقه است. توسعه ظرفیتهای نگهداری غلات از ۱۱۶ هزار و ۷۵۰ تن به ۲۰۸ هزار و ۱۵۰ تن و برنامهریزی برای رساندن آن به ۳۶۹ هزار تن، در کنار افزایش مخازن روغن خام، پایداری این بندر را در مدیریت کالاهای استراتژیک بیش از پیش تضمین میکند.
سرمایهگذاری بخش خصوصی و هوشمندسازی در بندر انزلی: موتور محرک رشد
دهه اخیر شاهد حضور پررنگ بخش خصوصی در توسعه زیرساختهای بندر انزلی بوده است. ساخت سیلوهای غلات، توسعه مخازن روغن، تجهیز اسکلهها و راهاندازی صنایع جانبی لجستیک، بخش عمدهای از سرمایهگذاریها را به خود اختصاص داده است. این سرمایهگذاریها، که غالباً در قالب قراردادهای BOT و BOLT انجام شده، به افزایش ظرفیت نگهداری و تسریع در عملیات تخلیه و بارگیری کمک شایانی کرده است. در کنار آن، پروژههای هوشمندسازی نیز با استقرار سامانههایی چون PMIS (سیستم یکپارچه مدیریت اطلاعات بندر)، پنجره واحد E-Port، سامانه مدیریت ترافیک دریایی VTS و AIS، سرعت گرفتهاند. اتوماسیون سیلوها و کنترل برخط مخازن در پایانههای غلات و روغن، در کنار نوبتدهی الکترونیکی کامیونها و ردیابی دیجیتالی محمولهها، به کاهش زمان عملیات و خطای انسانی انجامیده است. با این حال، نبود برخی زیرساختهای لازم مانند فیبر نوری در تمام محوطهها و عدم یکپارچگی کامل با سامانههای گمرکی، مانع از تبدیل کامل بندر انزلی به یک "بندر نسل سه" شده است.
چالشهای پایدار توسعه بندر انزلی: از غیاب ریل تا رقابت منطقهای
علیرغم رشد شاخصهای عملیاتی، بندر انزلی با مجموعهای از چالشهای ساختاری و لجستیکی دستوپنجه نرم میکند که مسیر توسعه آن را پیچیده کرده است:
نبود اتصال ریلی: یکی از مهمترین محدودیتها که توان رقابتی بندر انزلی را در مقایسه با بنادر دارای دسترسی ریلی (مانند بندر امیرآباد) به شدت کاهش میدهد. این مسئله هزینههای حملونقل پسکرانه را افزایش داده و مانع از جابجایی کارآمد کالاهای فله و سنگین میشود.
محدودیت اراضی پسکرانه: کمبود زمینهای پشتیبانی و فضای کافی برای توسعه پایانههای جدید یا پارکهای لجستیکی در کرانه جنوبی دریای خزر، از دیگر موانع جدی است.
فرسودگی تجهیزات: بخشهایی از جرثقیلهای ساحلی و تجهیزات تخلیه و بارگیری نیاز مبرم به نوسازی و بهروزرسانی دارند تا بهرهوری افزایش یابد.
عدم یکپارچگی شبکه حملونقل چندوجهی: غیاب اتصال ریلی، کمبود بزرگراههای استاندارد و ضعف در مدیریت زنجیره تامین، سرعت خروج کالا از بندر انزلی را کاهش میدهد.
رقابت فشرده منطقهای: بنادر رقیب مانند آکتائو در قزاقستان، ترکمنباشی در ترکمنستان و حتی باکو در آذربایجان، با سرمایهگذاریهای سنگین در حال افزایش سهم خود از کریدورهای شمالی هستند و فشار رقابتی بر بندر انزلی را تشدید میکنند.
مزیتهای رقابتی بندر انزلی: دروازهای رو به اوراسیا
بندر انزلی با موقعیت ممتاز خود در کوتاهترین مسیر دریایی خزر، دسترسی بینظیری به بازارهای کشورهای CIS و قفقاز از جمله روسیه، آذربایجان و قزاقستان فراهم میکند. این مزیت استراتژیک، بندر انزلی را به یکی از نقاط کلیدی در کریدور شمال-جنوب تبدیل کرده است. تمرکز این بندر بر جابجایی کالاهای اساسی نظیر غلات و روغن، نقش آن را در تامین امنیت غذایی کشور پررنگتر کرده و رشد ۱۷۰ درصدی ترانزیت، قابلیتهای آن را برای ایفای نقش محوری در شبکه تجارت اوراسیا تقویت میکند. همجواری با منطقه آزاد انزلی و استقرار صنایع جانبی، همافزایی عملیاتی و لجستیکی قابل توجهی ایجاد کرده که به همراه رشد سرمایهگذاری خصوصی در توسعه سیلوها، مخازن و پایانههای تخصصی، امکان مدیریت حجم وسیعتری از کالاهای حساس و فاسدشدنی را فراهم آورده و جایگاه رقابتی بندر انزلی را بیش از پیش ارتقا داده است. با وجود چالشها، توسعه زیرساختها و رشد مستمر شاخصهای عملیاتی، چشماندازی روشن برای تبدیل بندر انزلی به هاب لجستیکی شمال کشور نوید میدهد.
مطالب مرتبط
- اهمیت استانداردهای صنایع دریایی در توسعه پایدار کشور با برگزاری نخستین کنفرانس تخصصی برجسته میشود
- بندر شهید بهشتی چابهار با عبور از مرز ۱۰۰ هزار TEU در عملیات کانتینری، رکورد تاریخی جدیدی ثبت کرد
- نجات معجزهآسای پنج سرنشین لنج باری در خلیج فارس: عملیات موفقیتآمیز امداد دریایی بوشهر
- همکاری سهجانبه برای مقابله با بحران پسماندهای پلاستیکی دریایی در سواحل ایران آغاز شد