مدیرکل مرکز علوم جوی و اقیانوسی سازمان هواشناسی کشور ضمن تایید کاهش نگرانکننده تراز آب دریای خزر در سال جاری و پیشبینی ادامه این روند در دهههای آینده، خاطرنشان ساخت که خطر خشکی کامل این پهنه آبی استراتژیک رد شده است. این وضعیت که عمدتاً تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگیها و افزایش تبخیر قرار دارد، چالشهای زیستمحیطی و اقتصادی جدی برای کشورهای حاشیه خزر به همراه خواهد داشت و نیازمند همکاریهای منطقهای است.
<br>
کاهش تراز آب دریای خزر: روندی نگرانکننده با ابعاد منطقهای
دریای خزر، به عنوان بزرگترین دریاچه محصور جهان، نقشی حیاتی در اکوسیستم منطقه و اقتصاد کشورهای اطراف ایفا میکند. بهزاد لایقی، مدیرکل مرکز علوم جوی و اقیانوسی سازمان هواشناسی کشور، با اشاره به نتایج نشست اخیر CASPCOM در روسیه، از کاهش ۳۰ سانتیمتری تراز آب دریای خزر در سال جاری نسبت به سطح استاندارد خبر داد. این پسروی آب در سواحل شمالی دریای خزر، به ویژه در مناطق کمعمقتر قزاقستان و روسیه، نمود بیشتری داشته است. در سواحل ایران، بیشترین میزان عقبنشینی آب در استان گلستان و کمترین آن در گیلان و مازندران به ثبت رسیده است.
کارشناسان تأکید دارند که وابستگی تراز آب دریای خزر به تغییرات اقلیمی، از جمله کاهش چشمگیر بارندگیها در حوضه آبریز و افزایش دما و تبخیر، از عوامل اصلی این پدیده محسوب میشود.
پیامدهای گسترده پسروی آب دریای خزر بر زیستبوم و اقتصاد
کاهش تراز آب دریای خزر تبعات گستردهای در پی دارد که تنها به ابعاد زیستمحیطی محدود نمیشود و حوزههای اقتصادی و اجتماعی را نیز تحت تاثیر قرار میدهد:
اثر بر تاسیسات ساحلی: بنادر و زیرساختهای ساحلی کشورهای همسایه با چالشهای جدی مواجه شده و نیازمند تطبیق با شرایط جدید هستند.
تهدید شیلات و گردشگری: فعالیتهای شیلاتی و صنعت گردشگری در شهرهای ساحلی دچار اختلال شده و آسیب میبینند.
خشک شدن تالابها: تالابهای مجاور دریای خزر در معرض خشک شدن قرار گرفتهاند. این امر نه تنها به نابودی ذخایر زیستمحیطی و تنوع زیستی منجر میشود، بلکه این مناطق را به کانونهای تولید گرد و غبار تبدیل میکند که خود به معضلات بهداشتی و زیستمحیطی جدیدی دامن میزند.
همکاریهای بینالمللی: راهکار مقابله با چالشهای دریای خزر
مدیریت کاهش تراز آب دریای خزر و پیامدهای آن، نیازمند رویکردی فراملی و همکاری تنگاتنگ میان پنج کشور حاشیه این دریاست. این کشورها شامل:
جمهوری اسلامی ایران
روسیه
جمهوری آذربایجان
ترکمنستان
قزاقستان
از دهه ۷۰، کمیته هماهنگی آب و هواشناسی دریای خزر (CASPCOM) با حضور نمایندگانی از سازمانهای هواشناسی این کشورها تشکیل شده است. این کمیته به صورت سالانه مسائل مربوط به دریای خزر را بررسی و شرایط آینده آن را پیشبینی میکند. موافقتنامهای نیز بین این پنج کشور برای پایش مستمر وضعیت تراز آب و ایجاد شبکه یکپارچه به امضا رسیده که جلسات آن هر ساله به میزبانی یکی از کشورها برگزار میشود. جلسه امسال در سنت پترزبورگ روسیه برپا شد.
یکی از منابع اصلی تامین کننده آب دریای خزر، رودخانه ولگا است. با وجود ساخت سدهای متعدد بر روی این رودخانه که منجر به کاهش دبی آب آن شده، مقامات روس ادعا میکنند که آب سدها به صورت کنترل شده مورد استفاده قرار میگیرد. با این حال، لزوم تصمیمگیری جمعی پنج کشور برای بهرهوری بهینه از منابع آبی و افزایش ورودی آب از ولگا به دریای خزر، بیش از پیش احساس میشود.
چشمانداز آینده دریای خزر: کاهش مستمر، اما نه نابودی کامل
پیشبینیها حاکی از آن است که طی ۳۰ تا ۴۰ سال آینده و با توجه به تداوم شرایط اقلیمی، کاهش تراز آب دریای خزر ادامه یافته و بخش عمدهای از مناطق شمالی آن دچار خشکی بیشتر خواهند شد. با این حال، سازمان هواشناسی با اطمینان اعلام کرده است که سناریوی "خشکی کامل و محو شدن دریای خزر از روی نقشه" دور از ذهن است و این پهنه آبی بزرگ به حیات خود ادامه خواهد داد، هرچند با چالشهای فزایندهای همراه خواهد بود. این پیشبینی، زنگ خطری جدی برای برنامهریزیهای بلندمدت و اقدامات حفاظتی است که باید با جدیت بیشتری دنبال شوند.
مطالب مرتبط
- سفرهای دریایی پاییزی بدون توقف ادامه مییابد؛ تأکید کشتیرانی والفجر بر پایداری خدمات و ایمنی مسافران
- اجلاس استانداران خزر، افق جدیدی برای «منطقه گرایی دریامحور خزریان» در توسعه پایدار میگشاید
- قشم، پیشران اقتصاد دانشبنیان دریامحور ایران؛ جزیرهای با ظرفیتهای راهبردی بیبدیل
- قشم، پیشران اقتصاد دانشبنیان دریامحور ایران؛ جزیرهای با ظرفیتهای راهبردی بیبدیل